wtorek, 11 sierpnia 2015

Balzac i jego biograf

W życiu nie przeczytałam niczego Balzaca. Chyba że w szkole jakieś fragmenty, bo nazwisko przecież znane - jego twórczość musiała być w programie. Ale nie pamiętam. Na półce mam "Ojca Goriot", jednak nigdy nie poczułam ochoty, by przeczytać. Dawno temu rzucił mi się w oczy film "Kuzynka Bietka", którego scenariusz powstał również na podstawie powieści Balzaca, ale też nie poczułam się zainteresowana.

Dlaczego więc przeczytałam jego biografię?

Po pierwsze dlatego, że ją dostałam. A po drugie, ważniejsze, bo napisał ją Stefan Zweig. Jeśli lubicie biografie i ciekawią Was, na przykład, losy wielkich kobiet, koniecznie przeczytajcie "Marię Antoninę" i "Marię Stuart" - swego czasu obie te pozycje, autorstwa Zweiga, zrobiły na mnie ogromne wrażenie i zapoczątkowały wielką sympatię do tego pisarza, która rozwinęła się jeszcze bardziej, gdy bliżej przyjrzałam się jego własnej biografii.

Głównym przedmiotem zainteresowania Zweiga jako pisarza była psychologia człowieka, szczególnie fascynowała go, modna w tamtych czasach, psychoanaliza. Przyjaźnił się z Freudem i niestety, w jego twórczości da się odczuć mizoginiczne akcenty (jak na przykład stwierdzenie, że umysł kobiety jest nietwórczy), ale wobec innych zalet przymykam oko na tę niepoprawność;-). Zweig był doskonałym znawcą ludzkiej psychiki, na co wpływ pewnie miała jego wrażliwa (a nawet nadwrażliwa) natura. Swoich książkowych bohaterów ani nie idealizował, ani też nie demonizował. Z wyrozumiałością traktował ich ułomności i słabości doszukując się wyjaśnienia w przeżyciach z dzieciństwa, relacjach z najbliższymi oraz kształtującej roli środowiska. Swoje czytelniczki nierzadko zaskakiwał faktem, że pisał tak, jakby miał dostęp do najgłębiej skrywanych zakamarków kobiecej psychiki. Pamiętam, że i mnie uderzyło to podczas lektury "Marii Antoniny" i "Marii Stuart"... O swojej twórczości on sam powiedział: "W moim pisarstwie głównie interesowało mnie psychologiczne przedstawienie postaci oraz ich życia; to właśnie mnie skłoniło, by napisać kilka szkiców i studiów biograficznych znanych ludzi". A napisał ich całkiem sporo. Prócz tych, które wspominam, w jego dorobku znalazły się biografie między innymi: Magellana, Erazma z Rotterdamu, Zygmunta Freuda, Dostojewskiego, Nietzsche'go, a także Josepha Fouché (jakobina, a później szefa napoleońskiej policji).

W sieci jest zdecydowanie za mało materiałów na temat życia i twórczości Stefana Zweiga. Szkoda, bo to ciekawa postać, a przy tym bardzo mi duchowo i intelektualnie bliska. Wrażliwiec, piewca osobistej wolności i zjednoczonej, wspólnej Europy. Miłośnik języka, który wzdragał się na wszelką literacką bylejakość. Idealista. Pacyfista. Zasymilowany austriacki Żyd, któremu przyszło żyć w czasach kwitnącego nazizmu. Po ucieczce z ojczyzny i osiedleniu się w Brazylii, bacznie śledził wieści z Europy. Nie były optymistyczne. Wyglądało na to, że marszu hitlerowskich wojsk nic nie jest w stanie powstrzymać, a Zwieg wraz z żoną za nic nie chcieli żyć w świecie rządzonym przez nazistów. Wybrali barbiturany. Bez złości i urazy do barbarzyńskiego świata. W ostatnim liście Stefan Zweig napisał: "Żegnam wszystkich przyjaciół, niech ujrzą świt po długiej nocy, ja jestem zbyt niecierpliwy"...

Ale wracając do Balzaca. Jego biografia to podobno dzieło życia Zweiga. Stale dopieszczane i nigdy nie skończone (cudem ocalały rękopis został uzupełniony i wydany dopiero po II Wojnie Światowej). Po przeczytaniu książki łatwo jednak zrozumieć fascynację autora.

Honoré de Balzac był tytanem pracy, pisał po dwanaście godzin dziennie, stojąc przy pulpicie i wypijając morze kawy. Zajmował się także robieniem interesów, ale że nie miał do nich szczęśliwej ręki - nieustannie tonął w długach. Przy tym wszystkim cenił sobie luksus i prowadził bujne życie towarzyskie. W swoich książkach krytykował stany niższe, jednak zecerzy składający jego książki czytali je z zachwytem. Elity nie chciały przyjąć go w swoje szeregi, nie dostał się do Akademii, nie wybrano go posłem. Kościół katolicki, któremu pragnął służyć, wpisał wszystkie jego książki na indeks.
Niedługo po ślubie z ukochaną, Polką Eweliną Hańską, zaczął podupadać na zdrowiu. Zmarł w wieku zaledwie 51 lat, wyczerpany postępującą chorobą serca

Z kart książki Zweiga wyłania się dziwna postać, która niewiele ma wspólnego z wyobrażeniem o wielkim, genialnym pisarzu. Wprost przeciwnie. Balzac to  raczej śmieszny człowieczek, ogarnięty potrzebą uznania, snob i pozer, któremu jest wszystko jedno w jaki sposób objawi się światu jego wielkość, grunt, żeby się objawiła. Pisarstwo, działalność polityczna, biznesowa, wybór towarzystwa i żony - to tylko środki do celu. Zaś cel jest jeden: być bogatym i poważanym. Balzac w niczym nie zna umiaru, ani w swoich marzeniach, ani w uczuciach, ani w działaniach. Wszystko, czego się podejmuje musi być od razu najlepsze, największe i olśnić świat. A jeśli nie, to się nie liczy, bo Balzacowi obca jest idea małych kroczków. Ze złością i politowaniem czytałam o jego kolejnych coraz większych pomysłach biznesowych. Gdy jeden uczynił go bankrutem, on już miał w zanadrzu kolejny, jeszcze większy, wymagający jeszcze większych nakładów finansowych, który realizował (wciąż się zapożyczając) z równym zapałem, naiwnością i wiarą w sukces. Był przeciwieństwem króla Midasa...

Ale obok tej śmieszności i niefrasobliwości dostrzec też można innego Balzaca - smutne dziecko, zranionego i pozbawionego miłości rodzicielskiej chłopca, który całe życie, całym sobą, pragnie zasłużyć sobie na uwagę, pochwałę i akceptację. Człowieka, który pragnie wyrwać się spod jarzma potrzeb finansowych, by w całości móc się poświęcić temu, co najbardziej kocha robić. Nie do końca jest jasne, co tak naprawdę kocha i jak spędzałby swoje dni, gdyby nie musiał zarabiać na życie i spłatę długów, bo okazuje się, że za każdym razem, gdy jego sytuacja się polepsza, cierpi na tym jego pisarstwo - swoje największe dzieła pisze Balzac zawsze pod największą presją, zaszczuty i przyparty do muru, przez swoich wierzycieli, komorników i nakazy sądowe.

Nie wiem, czy Balzac był utalentowanym pisarzem. Do dziś zarzuca mu się bylejakość językową i kiepski warsztat. Ale był wnikliwym obserwatorem życia i ludzi, obdarzonym nieprzeciętną wyobraźnią oraz żelazną konsekwencją. Być może te cechy nie wystarczyły by uczynić go skutecznym politykiem, czy sprawnym biznesmenem, ale z pewnością dzięki nim stał się jednym z najważniejszych twórców współczesnej powieści europejskiej. Biografia Zwiega to uznanie dla nieprzeciętnej mocy twórczej Balzaca, człowieka, który z im większymi przeciwnościami zmagał się w prawdziwym życiu, tym większe dzieła rodziła jego wyobraźnia.

Po lekturze Zweiga czuję się bardzo zaintrygowana twórczością Balzaca więc "Ojciec Goriot" z półki doczeka się wreszcie przeczytania:-).



Źródła:

26 komentarzy:

  1. Ojca Goriot polecam sama przeczytałam i kiedyś do tej pozycji wrócę:) pozdrawiam

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Właśnie się czyta. I to nawet całkiem dobrze:-)

      Usuń
  2. Uwielbiam biografie, jednak nie spotkałam się z żadna z wymienionych przez Ciebie. Znam jedną książkę Balzaca. "Ojciec Goriot" chyba nie był lekturą obowiązkową w szkole. Powtórzę po Tobie, że czas nadrobić tę zaległość.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Ja nabrałam apetytu na więcej:-) Może nawet uda mi się przeczytać całą serię - Komedię ludzką:-)

      Usuń
    2. u mnie był. w sumie zawsze jakoś wolałam Dickensa (prawie wszystko łyknęłam swego czasu). ale warto, warto :-)

      Usuń
    3. Miałam to samo! Z bibliotecznej półki brałam Dickensa po kolei, ile było:-)

      Usuń
  3. Napisałas o autorze tak ciekawie, że chciałabym już zacząć czytać jakąś jego książkę; podobnie, jak świetnie przedstawiłas Balzaca... "Ojca Goriota" nie przeczytałam, ale wiem, ze niektórzy chwalili tę pozycję.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Ty masz już taki stosik zaplanowany, że nie wiem kiedy mogłabyś znaleść czas dla Zweiga;-). Ale bardzo polecam, jeśli tylko wpadnie Ci w ręce - skorzystaj. Nie dość, że ciekawe życiorysy, to jeszcze pięknym językiem opisane...

      Usuń
    2. ja wiem, że przesadzam czasem z ilością książek, zwłaszcza kupując w naszych SH, ale często trafiam na to, co było polecane, np. przez Ciebie i wiem, że chciałabym przeczytać. I tak mi rośnie ta biblioteka; pocieszam się, że przyjdzie taki moment, że połknę piorunem kilka książek :)
      A Zweiga już mam na liście

      Usuń
    3. Śmieję się z Twojego stosiku, ale sama mam podobny, i też mi do niego ksiażki bez kolejki wpadają, tak jak teraz Ojciec Goriot na przykład;-)
      Teraz mi nawet szybko idzie czytanie, bo z powodu upałów nic innego robić się nie chce:-)

      Usuń
  4. Nie spocznę dopóki nie przeczytam tej biografii, a biografie bardzo lubię, więc tym bardziej będzie to dla mnie łakomy kąsek. Coś czuję, że następną wizytę w wypożyczalni zacznę od tego francuskiego klasyka.
    Piękna recenzja, a czytałam ją z zapartym tchem.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Bardzo dziękuję:-). O dobrych rzeczach dobrze się pisze:-)
      Zauważyłam, że lubisz biografie. Balzac jest ciekawy, ale żywoty królowych bardziej mnie wciągały:-)

      Usuń
  5. Też nie przeczytałam nic Balzaca i chyba trochę mi wstyd a co do jego osobowości to zdziwiona nie jestem, bo wszyscy wielcy artyści to pokręceni ludzie a dziwactwo lub alienacja plus talent i ogrom pracy równa się powstaniu dzieł. Pewnie upraszczam, ale to właśnie z nieszczęścia powstało wiele wiele wielkich rzeczy.

    OdpowiedzUsuń
  6. Balzac nie jest łatwy do czytania, ale warto się poświęcić :) Może różne rzeczy mu zarzucano, ale perspektywę miał lepszą niż niejeden Tołstoj.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Właśnie czytam i dobrze mi się czyta, choć język niedzisiejszy... Jak na razie zadowolona jestem z lektury.
      A Tołstoja jeszcze nigdy, znów trochę wstyd... Jeśli kiedyś sięgnę, to po Annę Kareninę, już nie raz miałam ochotę;-)

      Usuń
    2. Jezuu, Tołstoj... kiedyś "Wojna i pokój" to była książka mojego życia! a tak łatwo o tym zapomniałam, bo przyszły nowe objawienia....

      Usuń
    3. Jej, to może na pierwsze spotkanie z Tołstojem lepiej wybiorę "Wojnę i pokój"?

      Usuń
    4. Lepiej "Wojnę i pokój". Tak mnie denerwowała "Anna Karenina", bo to straszna jest niesprawiedliwość wobec tytułowej bohaterki. Problem Tołstoja polega na tym, że uważał siebie za najmądrzejszego na świecie. "Wojna i pokój" na początku trochę wieje nudą, w połowie gdzieś znika jedna z bohaterek, ale dość dobrze się czyta. Gdybym tworzyła listę 50 ulubionych książek, byłaby gdzieś w połowie.

      Usuń
    5. Bardzo dziękuję, biorę sobie radę do serca:-)

      Usuń
  7. Ja też jestem na etapie różnych biografii i wspomnień, ale czytam o ludziach trochę bardziej współczesnych :) Lubię dowiedzieć się troszkę więcej na temat osób, które mnie fascynują. Przeczytałam chyba wszystkie biografie Audrey Hepburn, a także książki o Eugeniuszu Bodo i Gustawie Holoubku. No i oczywiście biografię mojego ulubionego Szekspira :) Balzakiem mnie zaintrygowałaś. Pamiętam serial o nim, który dawno temu oglądałam w telewizji " Wielka miłość Balzaca". Z jego twórczości pamiętam oczywiście "Ojca Goriot" , bo w mojej klasie humanistycznej był obowiązkowy, a z innych tytułów przypominają mi się
    "Blaski i nędze życia kurtyzany" oraz "Male niedole życia małżeńskiego". Nie czytałam tego, ale tytuły zapamiętałam:)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Mnie współcześni jakoś jakoś mało fascynują... A jeśli już to, to bardziej kobiety. Ogladałam film o Margaret Thatcher i jej biografię przeczytałabym z wielką ciekawością:-)
      A co do Balzaca, to planuję sobie przeczytać całą Komedię ludzką. Po Ojcu Goriot już wiem, że dobrze się go czyta:-)

      Usuń
  8. Lubię czytać biografie i chętnie skorzystam z Twojej propozycji, choć Balzac nie należał do moich ulubionych pisarzy.
    Serdecznie pozdrawiam:))

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Do moich też, a jednak Zweig mnie zachęcił i muszę przyznać, że Balzac sprawił mi niespodziankę, bardzo dobrze się go czyta:-)

      Usuń
  9. Anonimowy8/16/2015

    Balzaka chętnie czytuję, ale o nim samym niewiele wiem. Zaciekawiłaś mnie tą biografią i jej autorem.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. To ja mam teraz na odwrót - dopiero po przeczytaniu biografii z chęcią sięgnęłam po jego twórczość:-)

      Usuń